MERSİN'İN TARİHİ AZINLIKLARA AİT OKULLARI

Azınlıklara ait Okullar ve Amerikan Misyoner Okulları
Genelde nüfus itibariyle fazla olmamalarına rağmen, yabancılar Okul bakımından daha şanslı durumda idiler. Mersin'in gelişmiş bir kasaba olmasından, Cumhuriyete kadar Mersin'deki yabancı okulları şöyle sıralayabiliriz.
Katolik Okulları :
1854 yılında Kapusan (Cappuchins) ve Marist Rahiplerinin yönettiği Katolik Erkek Koleji öğretime başlamıştır.
1887 yılında Sen Josef (St. Joseph) Rahiplerinin yönetimi altında Katolik Kız Koleji açılmıştır.Her iki kolej, Latin Katolik Kilisesi yapıldıktan sonra da eğitimlerine devam etmişlerdir.
Rum Ortodoks Okulları :
Erkek Rum Ortodoks Okulu: Şimdiki Özel İdare İşhanının bulunduğu binada öğretim yapıyordu. Burası sonradan ortaokul ve Cumhuriyet Okulu olmuştur. Okulun 8 sınıfı vardı ve 5 öğretmen görev yapıyordu. 1905 yılında 120 öğrencisi vardı. Eğitim Yunanca olup, Türkçe ve Fransızca yabancı dil olarak okutuluyordu. Ayrıca Beden eğitimi dersi de vardı. Okulun yıllık masrafı olan 360-400 Türk lirası, Rum Kardeşlik Derneği tarafından karşılanıyordu.
Rum Ortodoks Kız Okulu: Okulun adı "Mavromation Partenagogogion" idi. Okulun karşısında şimdiki Bit Pazarının yerinde olan Aya Georgiyos kilisesi bulunuyordu. Okulun binasının sahibi Rum zengin Mavromati'ydi. 7 sınıflı olan okulda 200 kız öğrenci vardı, ayrıca bir yuva kısmı da bulunuyordu. 4 öğretmen ve 1 müdürün görev yaptığ okulda, eğitim Yunanca, yabancı dil ise Fransızca'ydı. Okulun bütün giderlerini Konstantin Mavromati adlı zengin Rum karşılıyordu.
Hıristiyan Köyü Rum Ortodoks Okulu: Şimdiki Osmaniye Mahllesinin tamamı Yunanlı Ortodoksların yaşadığı bir bölgeydi. Burada da 30 kız ve erkek öğrencinin ders gördüğü bir lise ve yine aynı miktar öğrencinin bulunduğu karma bir ilkokul vardı. Bu okulların da bütün masrafını Konstantin Mavromati karşılıyordu.Kısa bir anma yapmak gerekirse, Mavromati, Mersin'den bir yere gidip geri döndüğünde şehirde mevcut kiliselerin çanlarını çaldığı anlatılır. Cemaatine bu kadar yardım eden bir kişi için az bile.
Ermeni Okulları :
Öğrenci sayısı 50 kadar olan iki Ermeni Okulu bulunuyordu. Ayrıca Arapların da bir okulu vardı.
Amerikan Misyoner Okulları :
Misyoner faaliyetleri açısından Türkiye, Asya'nın anahtarıdır diyen Amerikalılar, 1820 tarihinden başlayarak bütün Osmanlı topraklarında Okullar ve Tıp Mekezleri kurdular. 1900 yılında Anadolu'da 378 ilkokul, 33 ortaokul, 3 ilahiyat okulu Amerikalıların yönetimindeydi. Kolejler yarı yüksek okul seviyesinde sayılıyordu. Gaziantep'de Merkezi Türkiye Koleji (1876), Harput Fırat Koleji (1878), Anadolu Koleji-Merzifon (1886), Maraş'da Merkezi Türkiye Kız Koleji (1882), Tarsus'da Aziz Pavlos Enstitüsü (1888), İstanbul Kız koleji (1890), İzmir Uluslararası Koleji (1903), Robert KOleji (1863). Bazı kolejlerde ise Tıp, Eczacılık, Dişçilik, Hukuk ve Mühendislik gibi bölümler bulunmaktaydı.
Tarsus Amerikan Koleji : Aziz Pavlos Enstitüsü olarak isimlendirilen Tarsus Amerikan Koleji, halen öğretimine devam eden bir okul olup hayli eski bir geçmişe sahiptir.
1885 yılında Kudüs'e hacı olmaya giden New York'lu zengin iş adamı Albay Eliot Shephard, Tarsus'dan geçmiş ve burasını pek beğenmiştir. Burada bir okul açma fikri BFMPC (Pesbyterian Board) adlı misyoner örgütü tarafından desteklenince kuruluş gerçekleşti. Amerikalılardan oluşan bir mütevelli heyet teşkil edilerek, 1887 yılında okulun kuruluş sözleşmesi New York Eyaleti Senatosunca onaylandı. New York'un ünlü 5. caddesindeki Presbyterian Kilisesi Papazı Howard Croslby başkanlığında bir heyet para bulmak için kolları sıvadı. Bu arada kurulduğunda Okulu yönetmek üzere dördü Amerikalı, dördü Ermeni olan bir danışma kurulu teşkil edilerek okulun başına Harutyan S. Cenanyan adında bir ermeninin getirilmesi kararlaştırıldı.
22 Kasım 1888 tarihinde Aziz Pavlos Enstitüsü, Tarsus'da 3 öğretmen ve 17 öğrenci ile öğretime açıldı. Harutyan, 1893 yılında Tarsus'dan ve okul yönetiminden ayrıldı. Okula ABCFM Misyoneri olan Dr. Thomas D. Christie Müdür olarak atandı. Bu arada ölen Albay Shepherd, mirasının 100.000 dolarlık bölümünü okula bıraktı. Dr. Christie'nin 27 yıl süren yönetiminde okul gelişti ve mütevelli heyetinin kararı ile 1903 Kasımında okul ABCFM Misyoner yönetimine geçti.
Okulda 1895-1896 yılında 7 öğretmen ve 80 öğrenci bulunuyordu. Bunların 65'i Ermeni, 14'ü Rum ve 1'i de Amerikalı idi. 1897 yılında enstitünün ilk beş yılı akademi (lise), ikinci beş yılı Kolej olmak üzere tahsil süresi 10 yıl olarak belirlenmişti. Bu yılda 11 öğretmen ve 137 öğrencisi olan okulun 95 yatılı öğrencisi vardı. Okul ilk mezunların 1893 yılında verdi. 1906 yılında 80, 1915 yılında 163 mezun vermişti.
I. Dünya Savaşı sırasında, Tarsus ve Mersin'deki Amerikan Kolejleri ile Tarsus'daki Kız Rahibe Okulu, kültürel yayılma ve casusluk aracı olarak kullanılıyorlardı. 1918 yılında Temmuz ayı ortalarında bir gece yarısı Mersin Limanı açıklarında bir sandalda ele geçen içi belge dolu bir torba ile ilgili soruşturma, kalabalık bir casus örgütünü açığa çıkarmıştı.
1890 yılında Tarsus'da Rum Ortodoksların iki erkek, bir kız öğrenciler için olmak üzere üç okulları bulunuyordu.